ارایه ادبی- لفظی و معنوی۳

آرایه های ادبی

بخش چهارم

بدیع آرایه های لفظی، آرایه های معنوی

درس 24

1- آرایه « ایهام » چیست؟

آوردن واژه ای است با حداقل دو معنی که یکی نزدیک به ذهن و دیگری دور از ذهن باشد و مقصود شاعر، معمولاً معنی دور و گاه، هر دو معنی است.

خود آزمایی

در هر یک از بیتهای زیر، آرایه ایهام را بیابید و معانی مختلف واژه ای که این آرایه را پدید می آورد، بر شمارید؟

- جان ریخته شد با تو، آمیخته شد با تو         چون بوی تو دارد جان، جان را هله بنوازم

«مولوی»

1- قالب ریخته شد

2- به پای تو ریخته و جدا شد

- ما در پیاله عکس رخ یار دیده ایم        ای بی خبر ز لذت شرب مدام ما       « حافظ »

1- شراب دائم

2- نوشیدن همیشگی

- چشم چپ خویشتن برآرم                 تا روی نبیندت به جز راست           « سعدی »

1- چشم راست

2- درستی، حقیقت

- میان گریه می خندم که چون شمع اندر این مجلس      

زبان آتشینم هست، لیکن در نمی گیرد 

 « حافظ »

1- اثر نمی کند

2- روشن نمی شود

- دیدم و آن چشم دل سیه که تو داری          جانب هیچ آشنا نگاه ندارد           «حافظ »

1- سیاه دل، ظالم

2- چشمی که مردمک سیاه دارد

- کیست حافظ تا ننوشد باده بی آواز رود  

                                      عاشق مسکین چرا چندین تجمل بایدش          « حافظ »

1- صدای آلت موسیقی

2- صدای رودخانه

- صائب مدد خلق نمودیم به همت         در ظاهر اگر مالک دینار نگشتیم     « صائب »

صاحب سکه طلا: لقب یکی از اولیاء الله است که روزی در کشتی نشسته بود، یک دینار ناخدا گم شد. ناخدا به مالک دینار تهمت زد. مالک به درگاه خدا گریست، آنقدر سکه در کشتی ریختند که اگر ناخدا توبه نمی کرد کشتی غرق می شد.

2- «ایهام تناسب» را تعریف کنید؟

آوردن واژه ای است با حداقل دو معنی که یک معنی آن مورد نظر و پذیرفتنی است و معنی دیگر نیز با بعضی از اجزای کلام تناسب دارد.

خودآزمایی

- در هر یک از بیتهای زیر، آرایه ایهام تناسب را بیابید و ضمن بیان هر دو معنی، مشخص کنید که واژه دیگر تناسب دارد؟

- همچو جنگم سر تسلیم و ارادت در پیش        تو به هر ضرب که خواهی بزن و بنوازم

بین معنی دوم (آلت موسیقی) با چنگ و بزن و بنوازم تناسب است.

1- ضربه

2- آلت موسیقی.

- هنر بیار و زبان آوری مکن سعدی               چه حاجت است که گوید شکر که شیرینم

 «سعدی»

شکر در معنی دوم با شیرین تناسب دارد.

شیرین:

1- طعم شیرین

2- شیرین، معشوق خسرو پرویز و در بیت با واژه «شکر»  تناسب دارد.

- از اسب پیاده شو بر نطع زمین نه رخ                 زیر پی پیلش بین شهمات شد نعمان

«خاقانی»

ایهام تناسب:

1- چهره

2- مهره شطرنج

در معنی دوم با واژه های اسب، پیاده، پیل، شهمات تناسب دارد.

- مدامم مست می دارد نسیم جعد گیسویت          خرابم می کند هر دم فریب چشم جادویت

«حافظ»

خراب با واژه «مست» تناسب دارد. ایهام تناسب:

1- آشفته، بیمار

2- مست و خراب

- روی خوبت آیتی از لطف بر ما کشف کرد

زان زمان جز لطف و خوبی نیست در تفسیر ما

« حافظ »

1- شرح و بیان

2- تفسیر قرآن که در این معنی با آیتی و کشف تناسب دارد.  

- گر هزار است بلبل این باغ                                  همه را نغمه و ترانه یکی است  

«صائب»

ایهام تناسب:

1- عدد هزار ( که در اینجا مورد نظر است)

2- نوعی از بلبل

در معنی دوم با واژه های بلبل، نغمه، ترانه تناسب دارد.